Προδημοσίευση από το περιοδικό «Πόντος»
Η παράλια πόλις της Αμισού (Σαμψούντας) κατοικούνταν από Έλληνες που προέρχονταν από διάφορες περιοχές της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Έλληνες από την Καππαδοκία, Οινόη, Κωνσταντινούπολη, κ.α συνέρρεαν στην Αμισό για λόγους, κυρίως, εμπορικής δραστηριότητας.
Οπότε δεν μπορεί να γίνει λόγος για κάποιο ιδιαίτερο γλωσσικό ιδίωμα.
Ωστόσο στα χωριά της επαρχίας Αμισού οι κάτοικοι ήσαν από την Χαλδία, πρώην μεταλλουργοί που μετοίκησαν εκεί όταν έκλεισαν τα μεταλλεία της Αργυρούπολης, οι οποίοι μιλούσαν την ποντιακή διάλεκτο της Χαλδίας - Τραπεζούντας την οποία μιλούσαν άλλωστε τα 9/10 του ποντιακού ελληνισμού.
Στην Άνω Αμισό
Τοπικό γλωσσικό ιδίωμα υπήρχε μόνο στην Άνω Αμισό ή Καδήκιοϊ στα τουρκικά, συνοικία ακραιφνώς ελληνική, η οποία απείχε δύο χιλιόμετρα από την θάλασσα και στην οποία είχαν καταφύγει οι Έλληνες από τα αρχαία ακόμη χρόνια εξ’ αιτίας των κατακτήσεων και την κατοικούσαν χωρίς διακοπή έως τα χρόνια του ξεριζωμού.
Το ιδίωμα των Ελλήνων της Ανω Αμισού ήταν συνέχεια της αρχαίας και μεσαιωνικής και μεταβυζαντινής ελληνικής η ο οποία ομιλούνταν χωρίς διακοπή από τα αρχαία χρόνια.
Τα ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά αυτού του ιδιώματος μας είναι γνωστά από ελάχιστα παραμύθια που είχε συλλέξει ο Ιωάννης Βαλαβάνης.
Μερικά από αυτά:
Αποβάλλει το τελικό ν
Παραδείγματα:
-το παιδί
-το μουχτερό
-το χωρίο
-την ημέρα
-τον πάππο
Το τελικό ν επίσης αποβάλλεται και στα ιδιώματα της Ινέπολης, της Οινόης, των Κοτυώρων, του Όφεως και των Σουρμένων.
Μεταπλάσει την γενική σε –ιου
Παραδείγματα:
-μουχτερό, του μουχτερίου
-θέρισμα , του θερισματίου,
-Χώμα, του χωματίου
-αφέντης, του αφεντίου
Μεταπλάσει τον πληθυντικό των θηλυκών πρωτοκλίτων σε –ες
Παραδείγματα:
- κλεψίες,
-φωτίες,
-χουλαρίες (κουταλιές)
Πηγή: Άνθιμου Παπαδόπουλου, χαρακτηριστικά της ποντιακής διαλέκτου, αρχείον Πόντου