Γράφει ο Γιώργος Μακρίδης
Είμαι χαρούμενος και ευτυχισμένος που σας προβάλω την ιστορία της Αγίας Παρασκευής από το Τερέν Κΐοί μια από της πιο ομορφότερες εκκλησίες και με πολλά Θαύματα έτσι εκπληρώνω μια υπόσχεση μου στους απόγονους μας που τόσο υπέφεραν .
Θέλω να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον φίλο μου Γιώργο Κοτζαερίδη που με βοήθησε πάρα πολύ σε αυτό το οδοιπορικό του Τερέν Κΐοί και του Ταχτάλη, έκανα ότι καλύτερο μπορούσα αν αδίκησα κάποιον δεν το έκανα σκόπιμα, σας ευχαριστώ πολύ και εσάς τους αναγνώστες ξεκίνησα με μόνο αναγνώστη τον εαυτό μου και τώρα είναι τόσο πολύ που μου δίνετε κουράγιο να συνεχίσω, σας ευχαριστώ πολύ.
Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΕΡΕΝ ΚΐΟΙ
Πριν αρχίσω την ιστόρηση της εκκλησίας του Τερέν Κΐοί θα μου επιτρέψετε να επαναλάβω κάτι το οποίο το έγραψα και άλλη φορά ,,ότι γύρισα σχεδόν όλον τον Πόντο , όλες οι εκκλησίες μας είναι όμορφες αλλά αυτή είναι παραπάνω από πανέμορφη .Όταν μπαίνεις στην αρχή του χωριού αμέσως βλέπεις την περήφανη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής προστάτιδα των ματιών με πολλά θαύματα κάποια στιγμή θα ιστορήσω ένα θαύμα της.
Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στέκεται (φωτογραφία Τερέν Κΐοί 1) στο ψηλότερο σημείο του χωριού νιώθεις την ευλογία της και νιώθεις την φύλαξη του χωριού από την Αγία Παρασκευή
Η εκκλησία κτίστηκε το 1857, αρχιτέκτονας ήταν από την Προύσα ο Αβραάμ Ιωαννίδης. Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στο Τερέν Κΐοί είναι η έκτη μεγαλύτερη σε όλη την Τουρκία . Η παράδοση λέει ότι την εκκλησία την χρηματοδότησε για να κτιστεί ο περιβόητος καπετάν Μανώλης από το Αϊβαλί. Αυτός ήταν πολύ αγαπητός στον Χριστιανικό πληθυσμό της Προύσας (εκεί δρούσε και είχε παλληκάρια από την περιοχή και φυσικά και από το Τερέν Κΐοί.) διότι λήστευε τους αγάδες της περιοχής διότι εκμεταλλευόταν και λήστευαν τους Χριστιανούς. Αυτό το παλικάρι βοηθούσε τους Χριστιανούς.
Η Τουρκική κυβέρνηση τον επικήρυξαν τον καπετάν Μανώλη με μεγάλο ποσό ,και έτσι τον σκότωσαν τον Μανώλη , οι Βούλγαροι ξυλοκόποι που τους έδειξε μεγάλοι εμπιστοσύνη ο Μανώλης επειδή ήταν Χριστιανοί αυτοί τον σκότωσαν και τον αποκεφάλισαν και παρέδωσαν το κεφάλι του στο διοικητή της Προύσας. Όλοι οι Έλληνες τον κλάψανε και του εγγράψανε τραγούδι, σας γράφω έναν στίχο μόνο.
ΤΟΥ ΜΑΝΩΛΗ
Πάει Μανώλης πάει , πάει να κοιμηθεί στ όνειρο του είδε που θα σκοτωθεί.
Σε μια μεγάλη πέτρα σ ένα κρύο νερό σκοτώσανε το Μανώλη ,της Κατερίνας γιο.
Κρίμα Μανώλη μ κρίμα το μπόι σου ,που έκανες ρεζίλι το σόι σου.
Δε στο πα Μανώλη μ , με Τούρκο μην παγένις ,θα σε σκοτώσουν Μανώλη μ κι άδικα θα παγένις.
Δεν ήταν μανάμ Τούρκοι , δεν ήταν Χριστιανοί μανά μ ήταν μπιτσκητζήδες (υλοτόμοι) και παλιοβούλγαροι.
Δεκαπέντε λεπτά έξω από το χωριό υπήρχε ένα μικρό μοναστήρι της Παναγίας και κάναμε πανήγυρη τον δεκαπενταύγουστου, και τα φώτα διανυκτερεύαμε σχεδόν ολο το χωριό, αυτό το Αγίασμα το φέρανε για πόσιμο νερό στην πλατεία φωτογραφίες Π3,Π4. Ένας Τούρκος παππούς μου είπε ότι Τερέν Κΐοί εκείνα τα χρόνια το ονόμαζαν και Μοναστηρόχώρι, διότι η περιοχή είχε πολλά μοναστήρια.
Δυτικά του χωριού υπήρχε εικονοστάσι φωτογραφία Ρ και Αγίασμα της Αγίας Παρασκευής φωτογραφία Ρ1 ,την προστάτιδα των ματιών. Και ένα άλλο Αγίασμα αφιερωμένο στη Παναγία που έχει χτιστεί το 1905. Μέσα στο χωριό ήταν το Αγίασμα του Αγίου Γεωργίου ,ήταν ο θεραπευτής των αυτιών και πολύ Τούρκοι και Τουρκάλες άναβαν κεριά για να τους γιατρέψει τα αυτιά ο Άγιος Γεώργιος, και εδώ οι Τούρκοι πίστευαν στον Αγίο Γεώργιο οπώς σε όλον τον Πόντο.
Όπως σε όλον τον Πόντο έτσι και εδώ οι Τούρκοι και οι Τουρκάλες ερχόταν στην εκκλησία όταν διαβαζόταν τα δώδεκα Ευαγγέλια την μεγάλη εβδομάδα ,και όταν δεν έβρεχε για αρκετό καιρό οι Τούρκοι απευθυνόταν στον τοπικό παπά να κάνει λιτανεία για να βρέξει ,έλεγαν μάλιστα ότι μπίρ Αλλάχ δηλαδή ένας είναι ο Θεός ,και ακολουθούσαν την Λιτανεία και άναβαν κεριά.
Θα σας διηγηθώ μια μικρή ιστορία σε ένα χωριό της Ερπαάς το Χατζηκερίχ (ήρθαν πολλοί στο χωριό μας από εκεί είναι οι λεγόμενοι Παυρένοι).
Οι Τούρκοι και οι Τουρκάλες φοβόταν να παν μόνοι τους να πάρουν Αγίασμα από την Εκκλησία και έλεγαν σε φίλους τους Έλληνες και Ελληνίδες να τους φέρουν Αγίασμα. Κάποια γιαγιά δικιά μας είχε μια γειτόνισσά Τουρκάλα και της ζήτησε να την πάει Αγίασμα τότε αυτή πήγε στο ποτάμι και την πήγε την γειτόνισσά της νερό από το ποτάμι και πράγματι έγινε καλά ,αυτό το εξομολογήθηκε στον παπά του χωριού , "πόπα η αφορισμεντσα ξαν εντόν καλά" και ο παππάς την είπε την έσωσε η πίστη της στην Παναγία μας , αλλά εσύ γιατί επήρες νερόν ασό ποτάμ. "Επείρα νερόν ασο ποτάμ για να μην μουτάριζ (Βρωμίση) το Αγιασμαν έμουν νερόν".
Πολλές φορές οι Τούρκοι και οι Τουρκάλες άναβαν όχι μόνο κεριά αλλά και κανδήλια στο αγίασμα που επισκεπτόταν για να τους βοηθησει ο Άγιος η Αγία που ήταν το Αγίασμα. Στο Τερέν Κΐοί κάθε Μεγάλη πέμπτη βάζανε σε ένα κουτί τον σπόρο του μεταξοσκώληκα και τον πάγαιναν στην εκκλησία για να διαβάστε αυτός ο σπόρος από τα δώδεκα Ευαγγέλια, αυτό γινόταν σε όλον τον Πόντο με το τι παράγει ο κάθε τόπος.
Το Ευαγγέλιο μόλις το διάβαζε ο παπάς υστέρα τον εξηγούσε στα Τουρκικά διότι ο Σουλτάνος έβγαλε φιρμάνι που έλεγε η θα κρατήσεις την θρησκεία και θα μιλάς την Τουρκική γλώσσα η θα κρατήσεις την Ελληνική γλώσσα και θα ασπαστείς τον Μωαμεθανισμό ,έτσι και στο Τερέν Κΐοί κράτησαν την θρησκεία και μιλούσαν την Τουρκική γλώσσα και λιγότερα τα Ελληνικά. Η πίστη τους στην Ορθόδοξη θρησκεία μας κράτησε τον Ελληνισμό δυνατό απέναντι της Τουρκικής βαναυσότητάς. Οπός σε όλον τον Πόντο έτσι και στο Τερέν Κΐοί ο πρόεδρος του χωριού (Μούχταρης) ,ο παπάς του χωριού και η επιτροπή της εκκλησίας μαζί με τον δεσπότη της περιοχής που είχε τον τελικό λόγο λειτουργούσε το σχολείο η εκκλησία και λυνόταν όλα τα τοπικά προβλήματα του χωριού .Για πολλά χρονιά ο ταμίας της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής ήταν ο χωριανός μας Παρασκεύας Καΐτανίδης ,,ο Παράς Ταΐ,,ο ταμίας είχε μεγάλη εξουσία στα οικονομικά ,μάλιστα δάνειζε σε χωριανούς που είχαν ανάγκη να δανειστούν λευτά τον χειμώνα που ήταν δύσκολα να επιβιώσουν .
Μάλιστα η εκκλησία είχε και δικά της χωράφια με ελιές και στο υπόγειο είχαν βαρέλια με λάδι όσο χρειαζόταν για την εκκλησία το ξόδευε και το υπόλοιπο λάδι το πουλούσε μάλιστα και οι κάτοικοι δίνανε λάδι στην εκκλησία και έτσι βοηθούσαν οικονομικά ,πράγματι η εκκλησία ήταν οικονομικά σε πολύ καλή κατάσταση και βοηθούσε της ανάγκες του χωριού αλλά ακόμη και φτωχούς του χωριού αλλά και Τούρκους από τα γειτονικά χωριά. Η εκκλησία ήταν τριώροφη (εννοούσε και το υπόγειο) και οι καμπάνες της εκκλησίας ακουγόταν ακόμη μετά από τρεις ώρες ποδαρόδρομο ιστόρισε ο παππούς Αθανάσιος Καΐτανίδης στον άξιο ερευνητή Γιάννη Πολύμερο ,το εγγόν τη Αζίζ τη Κώστα και τη Παυλάκη τη Ελένης.
Η εκκλησία του Τερέν Κΐοί είναι η έκτη μεγαλύτερη σε όλην την Τουρκία. Όταν ήρθαν οι πρώτοι κάτοικοι μετά την ανταλλαγή από την Κρήτη οι Μουσουλμάνοι αφού ασβέστωσαν της εικόνες των Αγίων ,αφού δεν επιτρέπεται στο Τζαμί να υπάρχουν εικόνες Αγίων ,την χρησιμοποίησαν σαν Τζαμί μέχρι που έχτισαν δικό τους Τζαμί και το παράτησαν.
Μάλιστα ενας Μουσουλμάνος Κρητικός που καταγόταν από το Ηράκλειο και το σπίτι του ήταν κοντά στα λιονταράκια εξομολογήθηκε στον φίλο μου Γιώργο Κοτζαερίδη , όταν ήταν μικρά παιδιά κάνανε ένα μεγάλο λάθος ,στην μέση της εκκλησίας στην οροφή ήταν μια μεγάλη ζωγραφιά εικόνα του Ισά Πάσα (του Παντοκράτορα) να σημαδεύουν με πέτρες την εικόνα μέχρι να την χαλάσουν. Η Αγία Παρασκευή έκανε πολλά θαύματα με τους Τούρκους που δεν έβλεπαν μάλιστα κάποτε στο Γιαλί Τσιφλικί ανήμερα της Αγίας Παρασκευής ένας Τούρκος τυφλός αφού έχει πλυθεί με το Αγίασμα της βρήκε το φως του.
Αυτό είπε στον γιο του Μιχάλη ο Θανάσης Καΐτανίδης όταν επισκέφθηκε την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στο Τερέν Κΐοί ότι η Αγία Παρασκευή έκανε πολλά θαύματα, μάλιστα κάποιος Τούρκος ζήτησε Αγίασμα από τον πατερά του Παρασκευά (Παράς Ταΐ) αυτός έδωσε εντολή κάποιον να πάει στην εκκλησία και να φέρει Αγίασμα αλλά αυτός αρνήθηκε διότι ήταν Τούρκος ,εγώ γνωρίζω κάτι άλλο , ενα δεκαπεντάχρονο αγόρι από ένα διπλανό χωριό έχανε κάθε ημέρα το φως του οι γονείς του που ήταν πλούσιοι τον πήγαν σε καλυτέρους γιατρούς αλλά δυστυχώς δεν έγινε τίποτα. Ο Χότζας του χωριού του που ήταν κρυπτοχριστιανός σύστησε τους γονείς να πάρουν το παιδί τους και να πάνε το παιδί στο Τερέν Κΐοί στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που είναι η θαυματουργός των ματιών, πράγματι πήγαν στο χωριό του Τερέν Κΐοί βρήκαν τον Παράς Ταΐ και πήγαν βράδυ μαζί στην εκκλησία για να μην τους βλέπει κανείς άναψαν κεριά και το παιδί έπλυνε τα ματιά του και είδε το φως του, υποσχέθηκα στον εγγονό του Τούρκου να την γράψω και την έγραψα ,οπός και στον φίλο μου Μιχάλη Καΐτανίδη που μου έδωσε την άδεια να την γράψω, διότι ο πάππους του Παράς Ταΐ πιστεύω δεν θα ήθελε να μαθευτεί όπως και για την λίρα που έδωσε στην κατασκευή της εκκλησίας μας να τη γράψω και την έγραψα όπως υποσχέθηκα τον φίλο μου Μιχάλη .Όταν ήρθαν από το Τερέν Κΐοί οι προγονοί μας στο χωριό μας έφεραν κομμάτι κομμάτι τον Επιτάφιο της εκκλησίας τους το συναρμολόγησαν εδώ ήταν ένα πανέμορφο κεντητό ξυλόγλυπτο έργο τέχνης, δυστυχώς οι Ιταλικός στρατός όταν μπήκε στο χωριό μας και το έκαψε δεν σεβάστηκαν ούτε την εκκλησία που την έβαλαν φωτιά, και κάηκε έτσι και ο επιτάφιος. Τα παρακάτω στοιχεία και η φωτογραφία είναι από τον φίλο μου Στράτο Καΐλάρη από την Ξάνθη τον ευχαριστώ πολύ που μου τα εμπιστεύθηκε θα πρέπει να ομολογήσω ότι είναι φανατικός ερευνητής της ιστορίας μας όχι μόνο του Τερέν Κΐοί και τον ευχαριστώ που με τιμάει με την φιλία του.
Φωτογραφία Α από το Κουτί συνδρομών.
Μπρούτζινο κουτί εκκλησιαστικών συνδρομών με κοκάλινη λαβή, το οποίο στο κέντρο φέρει ανάγλυφη παράσταση των Τριών Ιεραρχών και επιγραφή.
"ΦΙΛΕΚΠΑΙΔ. Κ. ΦΙΛΟΠΤΩΧ. ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ ΕΝ ΔΕΡΕ-ΚΙΟΪ
ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ 1908"
. Στη βάση φέρει χτυπημένη επιγραφή του κατασκευαστή: "ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΟΥΖΟΥΝ-ΤΣΑΡΣΙ"
Κατασκευαστής ο Μιλτιάδης (Τενεκετζής)
Χρονική Περίοδος Κατασκευής 1908
Τελευταίος Κάτοχος Ψαλτόπουλος Ιωάννης . Κιμμέρια
Κουτί συνδρομών Περιγραφή: Μπρούτζινο κουτί εκκλησιαστικών συνδρομών με κοκκάλινη λαβή, το οποίο στο κέντρο φέρει ανάγλυφη παράσταση των Τριών Ιεραρχών και επιγραφή .
Τώρα θα βρείτε μια σειρά φωτογραφιών από την εσωτερική και φωτογραφίες Ε Ε1,2,3,4,5 από την εξωτερική όψη της εκκλησίας η μια φωτογραφία Ε1 είναι από το 1936. Οι φωτογραφίες Β,Β1,Β2 είναι το υπόγειο της εκκλησίας όταν την επισκέφθηκαν ο Μιχάλης και ο Αλέκος Καΐτανίδης με τον πατερά τους Θανάση σε αυτό το υπόγειο υπήρχαν τα βαρέλια με υπολείμματα λαδιού, διότι ήταν πράγματι η αποθήκη με ελιές και λάδι της εκκλησίας.
Οι φωτογραφίες Γ,Γ1 ,Γ2, είναι από το Αγίο Βήμα χωρίς το Τέμπλο στην σημερνή του κατάσταση .Στης φωτογραφίες Γ4,5,6,7,8, βλέπουμε την εξωτερική πλευρά του Αγίου Βήματος και στην Ε9 βλέπουμε την μια εξωτερική πλευρά της εκκλησίας. Στης φωτογραφίες Δ,Δ1,Δ2,Δ3 βλέπουμε το Αγίο Βήμα όπως ήταν. Το Τέμπλο και ο Άμβωνας ήταν σκαλισμένοι με γύψο ,ενώ γύρω οι τοίχοι ήταν ζωγραφισμένοι με Αγιογραφίες. Στης φωτογραφίες πάλι Δ,Δ1,Δ2,Δ3 βλέπουμε τους στύλους με τα όμορφα κιονόκρανα που ήταν εξι συγκρατούσαν την οροφή της εκκλησίας.
Στην φωτογραφίες Δ4 και Δ5 βλέπουμε την σημερνή κατάσταση των στύλων. Στην φωτογραφία Δ5α είναι από την εσωτερική πλευρά του Τέμπλου τα τελευταία χρόνια. Στην φωτογραφία Ζ είναι το εξομολογητήριο.
Στην φωτογραφία Ζ1 είναι απομεινάρια από την Αγιογράφηση της Εκκλησίας. Στην φωτογραφία Ζ2 βλέπουμε το Άγιο Βήμα πάνω από την Ωραία Πύλη. Στης φωτογραφίες Ζ3,Ζ4,Ζ5,Ζ6,Ζ7 βλέπουμε την δεξιά και την αριστερά πλευρά μέσα στα στρογγυλά ήταν ζωγραφισμένα τα Χερουβίμ .
Στην φωτογραφία Η βλέπουμε των γυναικωνίτη ,ποσό όμορφος ήταν είναι έργο τέχνης ,στο σημείο α βλέπουμε μια πορτούλα ,όταν κατέβαιναν οι γυναίκες από τον γυναικωνίτη από αυτήν την πορτούλα μπαίνανε οι γυναίκες στον κυρίως ναό να πάρουν το αντίδωρο η την Θεία Κοινωνία μάλιστα στο πλάι της εκκλησίας υπήρχε μια εξωτερική πορτούλα σχεδόν στο ίδιο σημείο για να μπαίνουν οι γυναίκες για να ανέβουν στον γυναικωνίτη ,όταν ήρθαν οι Πουρσαλίδες στο χωριό μας (ήταν οι πρώτοι που ήρθαν) έτσι ακριβώς ήταν και το Τζαμί στο χωριό μας και έτσι συνεχίσανε να την παράδοση τους όπως στο Τερέν Κΐοί.
Ο γυναικωνίτης ήταν πάνω από την κυρία είσοδο της εκκλησίας, στο σημείο β ήταν η πορτούλα που έμπαιναν οι πιστοί και οι πιστές στο εξομολογητήριο. Στην φωτογραφεία Η1 βλέπουμε την κυρία Είσοδο της εκκλησίας από το εσωτερικό της εκκλησίας ,είναι πανέμορφη . Στην φωτογραφία Η2 είναι το μπαλκόνι της εκκλησίας στην κυρία είσοδο και κανείς βλέπει την ομορφιά όλου του τοπίου .
Ενας έμπειρος συγγραφέας θα έκλεινε την περιγραφή του για την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής ότι είναι ,,ενας Περικαλλής Ναός,,.o χωριό Ντερεκιοϊ
To χωριό Ντερεκιοϊ, υπήρχε κατα τη Βυζαντινή περίοδο κι έφερε την ονομασία Βαθύς Ρύαξ.
Περιγράφεται στο βιβλίο με τίτλο "Μοναστήρια του Ολύμπου της Βιθυνίας", συγγραφέας του βιβλίου αυτού είναι ένας ιερωμένος αλλοδαπός και γράφτηκε στη δεκαετία του 1930 [εκδόθηκε από εκκλησιαστική έκδοση] Το προμηθεύτηκα όταν επισκέφθηκα το Άγιο Όρος [1992] . Αφού το διάβασα, το δώρησα σε συγγενή μου ιερωμένο για να επιβεβαιώσει κι εκείνος ότι πράγματι το Ντερέκιοϊ είναι ο Βαθύς Ρύαξ. Ο συγγενής μου το δώρησε σε φίλο του και έτσι το βιβλίο αυτό χάθηκε. Όμως δεν έπαυσα να το ψάχνω, σε διάφορες εκκλησιαστικές εκδόσεις. Στο βιβλίο περιγράφεται ένα μοναστήρι Νότια της Τριγλίας επτά χιλιόμετρα και βόρεια της Απολλωνιάδος δίπλα στο χωριό Βαθύς Ρυαξ, αυτό το χωριό πρέπει να είναι το Ντερέκιοϊ: α. επειδή οι τουρκικές ονομασίες αποδίδουν ως επί το πλείστον τις ελληνικές ονομασίες [Ντερέκιοϊ = χωριό του ρύακος, χωριό του ποταμού]. β. επειδή η γεωγραφική περιγραφή προσδιορίζει το χωριό Ντερέκιοϊ νότια της Τρίγλιας [7km] βόρεια της